اولین کسی که به من ایمان آورد و رسالت مرا تصدیق نمود و با من نماز گزارد، علی بود. و نیز در شأن نزول آیه وَ السّابِقُونَ السَّابِقُونَ اوُلئکَ الْمُقَرَّبُون فرمودند: منظور از سبقت گیرندگان در این کلام خداوند، علی(ع) است. ولی اوج وصف ایمان علی(ع) را می توان در این جمله رسول خدا مشاهده کرد: ای علی ایمان با وجود تو سرشته شده و با گوشت و خون تو آمیخته شده است، همانطور که با گوشت و خون من آمیخته شده است.

مزد رسالت پیامبر(ص)

هنگامی که رسول خدا(ص) وارد مدینه شدند و پایه های حکومت اسلامی استوار شد، انصار نزد پیامبر(ص) آمدند و عرض کردند: اگر مشکل مالی پیدا کردید، اموال ما بدون هیچ قید و شرطی در اختیار شما است. هنگامی که این سخن را انصار مطرح کردند، این آیه نازل شد:

ای پیامبر بگو: در برابر رسالت از شما مزدی جز محبت و دوستی نزدیکانم نمی طلبم. عدّه ای از اصحاب سؤال کردند: ای رسول خدا نزدیکان و خویشاوندان شما چه کسانی هستند حضرت فرمودند: علی و فاطمه و دو فرزندشان، و این جمله را سه بار تکرار کردند.

سختگیری در اجرای دستور خدا

در سال دهم هجرت پیامبر اکرم(ص) تصمیم گرفتند به زیارت خانه خدا بروند. قبل از مسافرت علی(ع) و عده ای را به یمن برای گرفتن پارچه هایی فرستادند، که مسیحیان نجران روز مباهله تعهد کرده بودند بپردازند. علی(ع) پس از انجام مأموریت، پارچه ها را به یکی از افسران سپردند و خود به سرعت روانه مکّه شدند، تا اعمال حجّ را با پیامبر انجام دهند. در بین راه سربازان پارچه ها را بین خود تقسیم کردند، تا برای چند روزی که به مکه می روند، آن ها را بپوشند. علی(ع) وقتی جریان را مشاهده کردند، پارچه ها را از آنان گرفتند و فرمودند من این ها را نزد شما به امانت گذاشته بودم. آن ها ناراحت شدند؛ نزد پیامبر(ص) رفتند و از علی(ع) شکایت کردند، پیامبر فرمودند: از بدگویی علی دست بردارید که او در اجرای دستور خدا بسیار دقیق و سختگیر است و هرگز در زندگی او تملّق وجود ندارد.

انفاق در راه خدا

از خصلت های خوب در فرهنگ اسلام، که همواره مورد سفارش قرآن بوده است، انفاق و بخشش به مستمندان می باشد. اولیای خدا نیز خود را نسبت به این فرهنگ قرآنی پایبند نموده اند. علی(ع) نمونه بارز و آشکار این روش پسندیده است و قرآن کریم در موارد متعدد، از این روش پسندیده حضرت به نیکی یاد کرده است؛ از جمله در سوره بقره آمده است: کسانی که مالشان را در شب و روز و نهان و آشکار انفاق می کنند، نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهند داشت. مفسران نقل کرده اند که این آیه در شأن علی(ع) نازل شد ه است؛ که چهار درهم نقره را یکی در شب، یکی در روز و یکی در پنهان و یکی آشکارا صدقه داد و این کار همیشگی او بود.

پذیرایی از مهمان

ابن عباس می گوید: مردی نزد پیامبر خدا(ص) آمد و از گرسنگی شکایت کرد. حضرت چون غذایی در خانه خود نداشتند، برخاستند و از مردم سؤال کردند: آیا کسی هست این مرد را امشب مهمان کند؟ علی(ع) عرض کرد: بله، ای رسول خدا من میزبان او خواهم بود. آن گاه او را به خانه آورد و از فاطمه(س) غذا خواست. حضرت زهرا پاسخ داد: به جز غذای بچّه ها چیز دیگری نداریم؛ ولی می توانیم با آن از مهمان پذیرایی کنیم. امام فرمود: بچه ها را بخوابانید، و غذا را به مهمان دادند. فردای آن روز نزد پیامبر(ص) آمدند و ماجرا را برای پیامبر(ص) نقل کردند. با اندک فاصله ای این آیه نازل شد: آنانی که ایمان در قلبشان جای گرفته است، با اینکه خود نیازمندند، دیگران را بر خود مقدم می دارند.

زهد علی(ع)

علی(ع) در زهد بی نظیر بود و از خوراک و پوشاک دنیا به کمترین قناعت می کرد. او در زهد چنان بود که پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: ای علی خداوند عالم تو را به زینتی آراسته است، که کسی از بندگان را هرگز به آن زینت نکرده است و آن آرایه زهد تو است. و در جای دیگر می فرماید: علی زاهدترین مردم در دنیا است

فاتح خیبر

در جنگ خیبر پس از آن که قلعه معروف قموص، که از دژهای خیبر بود، به محاصره مسلمانان در آمد، هشت روز پیاپی سرداران حمله می کردند، ولی پیروزی به دست نمی آمد. نزد پیامبر(ص) آمدند و حضرت فرمود: فردا پرچم را به دست کسی می دهم، که هرگز از نبرد نمی گریزد و پشت به دشمن نمی کند. او کسی است که خدا و رسول را دوست می دارد و خدا و رسولش نیز او را دوست دارند. خداوند این دژ را به دست او می گشاید. فردای آن روز، هنگام طلوع آفتاب، یاران دور خیمه پیامبر(ص) گرد آمدند تا ببینند این افتخار شامل حال چه کسی می شود. پیامبر(ص) از خیمه بیرون آمد و علی(ع) را خواست و علی(ع) که از درد چشم رنج می برد، با دعای حضرت شفا یافت. و پرچم اسلام را به دست گرفت و با از جا کندن در قلعه خیبر، آن جا را فتح نمود.

علی(ع) امام مبین

امام باقر(ع) می فرمایند: آنگاه که آیه «کُلُ شَیی ءٍ اَحْصَیْناهُ فی اِمامٍ مُبینٍ»نازل شد دو نفر پرسیدند: یا رسول اللّه منظور از امام مببین تورات است؟ حضرت فرمود: خیر. سؤال کردند منظور انجیل است؟ حضرت فرمود: خیر، در آن هنگام علی(ع) وارد شد. پیغمبر(ص) فرمودند: مقصود از امام مبین علی است که خداوند دانش هر چیزی را در او جمع نموده است.

شناخت علی(ع)

علی شناسی درسی است، که در مکتب وحی باید آموخت، چرا که او در کمالات چنان پیش رفته و اوج گرفته است که انسان های عادی قادر به شناخت او نیستند. از این رو پیغمبر گرامی اسلام می فرمایند: ای علی، هیچ کس جز من و تو خداوند را چنان که باید نشناخت و ترا نیز، کسی جز من و خدا نشناخت.

دل اگر خداشناسی، همه در رخ علی بین

به علی شناختم من، به خدا قسم خدا را

عدالت علی(ع)

علی(ع) می فرمایند: به خداوند بزرگ و توانا سوگند، اگر حسن و حسین، دو فرزند دلبندم، دلی را به ناحق بیازارند، یا دیناری به ستم از دیگران بستانند، با همان شمشیری که بت پرستان را از پای در آوردم، نوادگان پیغمبر را هم ادب خواهم کرد.

علی(ع) و قرآن

جناب محمد جواد مغنیه، دانشمند لبنانی، در تشریح این روایت پیامبر اسلام(ص) که فرمودند: علی با قرآن است و قرآن با علی؛ و این دو از هم جدا نمی شوند، تا روز قیامت که مرا کنار حوض کوثر ملاقات کنند، می گوید: از این گفتار پیامبر(ص) نتیجه می گیریم:

یک: گفته خدا و رسولش با سخن علی(ع) از جهت حجیت و لزوم اطاعت یکی است.

دو: علی(ع) به حقایق قرآن، و دقایق آیات آن دانا بوده و از تمام علوم قرآن آگاهی داشته است.

سه: علی مانند قرآن از هر خطا و لغزشی مصون است.

چهار: علی به جاودانگی قرآن جاوید است.

پنج: قرآن نیازمند علی است، همچنانکه علی نیازمند قرآن است؛ زیرا معنای ملازمت و همبستگی دو چیز احتیاج هر کدام به دیگری است.

عبادت علی(ع)

ابن ابی الحدید می گوید: علی(ع) از جهت عبادت از همه کس عابدتر و نماز و روزه اش از همه کس بیشتر بود. سپس می گوید: درباره این مرد چه می اندیشید که آنقدر مواظب نماز و عبادت خود بود، که در یکی از شب های ترسناک صفّین به نام «لَیْلَةُ الْهَریر» سجاده خود را در میان دو لشکر پهن کرد و در میان رگبار تیرهای دشمن، به نماز ایستاد و هرگز نترسید و تا پایان نماز تکان نخورد.

اعجاز کلام علی(ع)

شیخ محمد عَبْدُه، شارح نهج البلاغه و از اصلاح گران عصر حاضر، می گوید: از کلمات علی(ع) نه فقط روح بلاغت، فصاحت، حکمت و فضیلت را می توان مشاهده کرد، بلکه اعجاز را می توان دید. آن بزرگوار گاهی با کلمات خود انسان را به ملکوت اعلی سیر می دهد و زمانی متوجه اوضاع مادی می سازد. شجاعت و صلابت را به نحوی مجسم می سازد، که پشت مردان بی باک را به لرزه درمی آورد. در مقابل، رحم و شفقت را به گونه ای مجسم می سازد که قلب هر مخلوق سنگدلی هم اندوهگین می شود.

فصاحت کلام

معاویه درباره فصاحت علی(ع) سوگند یاد می کند و می گوید: کسی به جز علی ابن ابیطالب(ع) فصاحت و بلاغت را میان قریش رسم نکرد. و آنگاه می گوید: اگر زبان آوران عرب گرد هم آیند، سزاوار است در برابر فصاحت گفتار فرزند ابی طالب سر تعظیم فرود آورند.

فضیلت علی(ع)

جبران خلیل جبران از دانشمندان بزرگ مسیحیت می گوید: به عقیده من علی بن ابیطالب نخستین مرد عرب است که وجودش در بردارنده همه فضیلت های والای انسانی بود. او روح فضیلت را در قوم خود دمید و آهنگ مهر را به گوش مردم رسانید. آن کس که شیوه علی(ع) را پسندید به سرشت پاک خود بازگشت. وی معتقد بود که دو گروه شیفته روش علی(ع) بودند: یکی خردمندان پاک دل و دیگری نیکو سرشتان باذوق. باز می گوید: فرزند ابیطالب شهید بزرگی خویش شد او در حالی از دنیا رفت که نماز بر زبانش جاری و دلش از شوق خدا لبریز بود.

سرچشمه روایات

لامنس، کشیش بلژیکی و از مستشرقانی که در زبان عربی مهارت داشت، می گوید: در عظمت علی(ع) همین بس که تمام اخبار و نظام های تاریخی علمی و مدوّن اسلامی، از او سرچشمه می گیرد. او حافظه شگفت انگیزی داشته است و همه دانشمندان روایات خود را برای اعتبار و وثوق به او می رسانند و دوست و دشمن افتخار دارند که گفتار خود را به او مستند دارند؛ چرا که گفتار او حجیت قطعی داشت. او شهر علم بود و با روح کلی عالم پیوستگی کامل داشت.

پیشوای همه مذاهب

کاپریل آنگیری، نویسنده فرانسوی، در کتاب شهسوار اسلام می نویسد: علی(ع) دارای دو فضیلت برجسته است که در هیچ یک از قهرمانان بزرگ تاریخ یافت نمی شود: نخست آن که علی در حالی که عنوان امامت داشت و تکسوار دلاور و شکست ناپذیری بود، دانشمندی الهی و فصیح ترین سخنور صدر اسلام به شمار می آمد. دوم اینکه: علی(ع) مورد ستایش همه گروه ها و فرقه های مختلف اسلامی است و مذاهب گوناگون اسلامی او را پیشوای خود می دانند، در حالی که پیشوایان مذاهبِ دیگر، تنها در مکتب خود مورد ستایش اند.

دریای موّاج

جورج جرداق، شاعر و متفکر مسیحی که پنج جلد کتاب به نام علی(ع) نوشته و از زوایای گوناگون به این دریای بی کران نگریسته است، می نویسد: علی دریای موّاجی است که کرانه هایش سراسر هستی را فرا گرفته است، اما از دیدن اشک یتیمی توفانی می شود. چه بزرگ مردی است که انسان ها او را مقیاس انسانیّت می بینند، آن چنان که اگر کسی به او عشق بورزد، شیفته و جویای نیکی و عدالت و جوانمردی است و اگر از محبت او بر کنار باشد، از مهر و نیکی و راستی دور شده است.